Tổng hợp và thử nghiệm hoạt tính kháng ung thư của một số dẫn xuất của acid usnic
Lam Vân
27/02/2020
KH&CN trong nước
Tác giả Phạm Đức Dũng và cộng sự (Trung tâm Phát triển Khoa học và Công nghệ Trẻ) vừa tiến hành phân lập acid usnic từ các loài địa y thuộc chi Usnea; tổng hợp các dẫn xuất của acid usnic với dẫn xuất benzaldehyde và thử nghiệm hoạt tính kháng ung thư của các dẫn xuất tổng hợp được.
Acid usnic là một dẫn xuất dibenzofuran tự nhiên được tìm thấy nhiều trong các loài địa y thuộc chi Usnea có công thức phân tử C18H16O7. Acid usnic sở hữu nhiều đặc tính sinh học như hoạt tính kháng khuẩn, kháng nấm mạnh chống lại các vi khuẩn Gram dương như Staphylococcus, Streptococcus, vi khuẩn lao, và một số loại nấm gây bệnh. Ngoài ra, hợp chất này cũng thể hiện hoạt tính kháng virus, kháng viêm và giảm đau hạ sốt,…Đặc biệt các thử nghiệm in vitro cho thấy acid usnic có khả năng gây độc mạnh mẽ ức chế sự phát triển của nhiều dòng tế bào ung thư ở người. Tuy nhiên, trên thực tế, độc tính cao đối với gan và độ tan thấp trong nước của acid usnic đã phần nào hạn chế việc sử dụng nó trong liệu pháp chữa trị bệnh ung thư. Điều này kích thích sự quan tâm tìm cách khắc phục hạn chế mà vẫn giữ nguyên hoạt tính kháng bệnh.
Với phản ứng ngưng tụ aldol hóa giữa acid usnic và các dẫn xuất benzaldehyde như o-chlorobenzaldehyde, m-chlorobenzaldehyde, p-bromobenzaldehyde, p-methylbenzaldehyde, p-methoxybenzaldehyde và p-chlorobenzaldehyde với xúc tác KOH ở điều kiện đun nóng ở nhiệt độ 600C, đề tài nêu trên đã tổng hợp được 19 dẫn xuất của acid usnic chia làm 4 nhóm. Nhóm I gồm các hợp chất (chất rắn màu vàng, tan tốt trong acetone, chloroform) I-2Cl, I-3Cl, I-4Br, I-4Ome, I-4Cl. Nhóm II gồm các hợp chất II-2Cl, II-3Cl, I-4Br, II-4Me, II-4Ome, II-4Cl. Nhóm III gồm III-2Cl, III-3Cl, III-4Br, III-4Me, III-4Ome, III-4Cl. Nhóm IV: IV-2Cl. Trong 19 dẫn xuất tổng hợp được có 13 dẫn xuất hoàn toàn mới chưa được công bố trên các tạp chí trong và ngoài nước.
Các dẫn xuất tổng hợp được nghiên cứu hoạt tính gây độc tế bào ung thư máu K562. Kết quả cho thấy, hầu hết các dẫn xuất đều có khả năng gây độc tế bào tốt hơn acid usnic ban đầu. Hợp chất II-3Cl có tiềm năng ức chế ung thư mạnh nhất trong các dẫn xuất tổng hợp. Trong 4 nhóm dẫn xuất tổng hợp được, nhóm II cho thấy có tiềm năng mạnh nhất gây độc tế bào ung thư máu K562.