Các nhà khoa học chỉ ra rằng: Công nghệ mà Vinacomin sử dụng đang làm thất thoát từ 17 - 18 triệu USD mỗi năm cho mỗi nhà máy alumin. Mặc dù vậy, ngày 20/5, Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (Vinacomin) tiếp tục khẳng định công nghệ sản xuất alumin tại Tân Rai và Nhân Cơ là công nghệ hiện đại.
Công trường xây dựng nhà máy alumin Nhân Cơ.
Mất tiền oan vì chọn sai nhà thầu
TS Nguyễn Văn Ban, Hội Đúc & Luyện kim Việt Nam cho biết: Trước đây khi lựa chọn công nghệ và nhà thầu, các nhà khoa học đã gợi ý lựa chọn công ty Pechiney (Pháp), công ty nổi tiếng thế giới và có lịch sử phát triển trên 100 năm. Penchiney giới thiệu cho Việt Nam sử dụng công nghệ hòa tách bauxite ở nhiệt độ khí quyển. Đây là một công nghệ rất mới được phát triển gần đây cho thực thu cao, giảm tiêu hao năng lượng, tiêu hao nước và có mức đầu tư thấp. Công nghệ này đã được áp dụng tại nhà máy sản xuất alumin ở Ấn Độ. Nhà máy này có giá bán alumin thấp nhất thế giới cho đến thời điểm này.
Tuy nhiên, sau đó Vinacomin lựa chọn nhà thầu Chalieco (Trung Quốc) và sử dụng công nghệ Bayer châu Mỹ. Phải khẳng định rằng, công nghệ này tốt và đã được sử dụng hàng trăm năm nay. Cái đáng nói ở đây không phải là công nghệ mà là đối tác chuyển giao công nghệ (nhà thầu Chalieco). Trước đây, Trung Quốc chưa có nhà máy sản xuất alumin nào theo công nghệ Bayer châu Mỹ ở quy mô thương mại. Như vậy, có thể thấy được là nhà thầu không có kinh nghiệm đối với công nghệ này.
Hiện nay, so sánh tất cả những chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật giữa Chalieco và Pechiney cho thấy, tổng thực thu alumin của nhà máy Tân Rai chỉ đạt 85%, thấp hơn số liệu của Pechiney là 2%, tính ra mỗi năm sẽ mất gần 15.000 tấn alumin (tương đương khoảng 5 triệu USD tính theo thời giá hiện nay). Ngoài ra, tiêu hao năng lượng cho một tấn sản phẩm tăng thêm 31% so với Pechiney (mất khoảng 12 triệu USD/năm/nhà máy). Riêng nước thì tăng gấp đôi... Như vậy, do các chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật của Chalieco thấp hơn Pechiney, nên tính ra mỗi năm chúng ta mất khoảng 17 - 18 triệu USD.
Đánh tráo khái niệm khoa học
TS Nguyễn Văn Ban khẳng định: "Khi so sánh chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật giữa Chalieco và Pehiney tôi thấy ngỡ ngàng vì chỉ tiêu giữa 2 công ty này khác nhau nhiều quá. Nói gì thì nói chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật mới là quan trọng để đánh giá về sự hiệu quả".
Đối với công nghệ xử lý bùn đỏ, TS Nguyễn Văn Ban cho biết: Trước đây, khi xảy ra sự cố bùn thải đỏ ở Hungary, ông đã gợi ý nên chuyển sang dùng phương pháp thải khô. Tuy nhiên, người của Vinacomin luôn cho rằng phương pháp thải khô không hợp với điều kiện khí hậu của Việt Nam mưa nhiều. Sau đó, các thông tin từ Vinacomin đều cho thấy họ lựa chọn phương pháp thải ướt.
TS Nguyễn Văn Ban cho biết, ông rất bất ngờ khi Vinacomin cho biết, không lựa chọn thải ướt mà là chọn phương pháp khác như họ gọi là thải chồng lớp khô. Một thuật ngữ xem ra rất mới.
TS Nguyễn Văn Ban phân tích: Từ xưa tới nay người ta phân biệt ướt và khô dựa vào nồng độ bùn, nếu "cô" bùn đạt tới 50 - 70% thì đấy gọi là thải khô, dưới 50% là thải ướt. Hơn nữa, đối với thải khô, người ta phải sử dụng bơm cao áp có áp lực cao để bơm bùn ra ngoài. Hiện ở Tân Rai, theo như những gì TS Nguyễn Văn Ban tìm hiểu thì ở đấy người ta đang sử dụng bơm li tâm.
Phương pháp thải chồng lớp khô như cách Vincomin giải thích có lẽ là giai đoạn cuối của phương pháp thải ướt bởi mới "cô" bùn đến 46,5%, (như vậy là chưa đạt tới mức thải khô). Sau khi đạt ở mức 46,5%, bùn sẽ được mang ra xếp lớp, lớp này chồng lớp khác để khô tự nhiên. Tuy nhiên, TS Nguyễn Văn Ban cho rằng, dù sao như vậy thì cũng còn tốt hơn là thải ướt chỉ đạt 20 - 30%, như vậy cũng phần nào yên tâm về quả bom bùn đỏ lơ lửng trên đầu.
Chưa có cách xử lý bùn đỏ quy mô công nghiệp
Theo TS Nguyễn Đức Quý, Chủ tịch Hội Tuyển khoáng Việt Nam, vấn đề sử dụng công nghệ thải ướt, thải khô hay thải chồng lớp khô bùn đỏ như Vinancomin giải thích không thực sự quan trọng vì công nghệ thải nào cũng có những ưu nhược điểm của nó và phụ thuộc vào nhiều điều kiện cụ thể. Sử dụng công nghệ thải ướt đơn giản nhưng chiếm dụng diện tích đất lớn. Phương pháp thải khô cần phải đầu tư thêm thiết bị và vẫn có nguy cơ phát tán bụi vào môi trường vào mùa khô... Phương pháp thải sẽ an toàn nếu công trình và quy trình thải đảm bảo được các tiêu chuẩn an toàn về kỹ thuật cũng như về môi trường. Ngoài ra, còn phải tính đến kinh phí đầu tư, chi phí vận hành và bảo quản hợp lý và nhỏ nhất. Việc xây dựng, vận hành và quản lý công trình thải bùn có đảm bảo hay không phụ thuộc vào năng lực và trình độ của chủ đầu tư.
Việc lưu giữ và bảo quản bùn đỏ mới là vấn đề đáng quan tâm vì nó dễ gây ra ô nhiễm cũng như sự cố môi trường, kể cả khi nhà máy sản xuất alumin đã ngừng hoạt động như sự cố vỡ đập bùn đỏ ở Hungary. Hiện nay, trên thế giới đang lưu giữ khoảng gần 1 tỷ tấn bùn thải đỏ.
Trước đây, Viện Nghiên cứu VAMI (Liên Xô cũ) đã tiến hành nghiên cứu xử lý bùn đỏ quy mô bán công nghiệp từ những năm 1980 và thu được các sản phẩm gang, alumin, kiềm và xi măng. Tuy nhiên, có thể vì những khó khăn về kỹ thuật và hiệu quả kinh tế cho nên đến nay trên thế giới vẫn chưa có công bố nào về xử lý bùn đỏ quy mô công nghiệp.
TS Quý cho biết thêm: Vào những năm 1980 - 1985, vấn đề nghiên cứu về xử lý bùn đỏ đã được đề cập tại "Tiểu ban KHKT kim loại màu nhẹ" khối SEV. Tuy nhiên, sau khi Liên Xô tan rã, vấn đề này không được thực hiện. Ông cũng nghe nói có nhà khoa học Việt Nam đã làm luận án tiến sĩ về xử lý bùn đỏ. Trong thời gian gần đây Viện Hóa học thuộc Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam đang nghiên cứu quy trình công nghệ sản xuất thép từ bùn đỏ. Tuy nhiên, để đưa công nghệ này vào ứng dụng thực tế thì cần phải được xem xét một cách cẩn trọng cả về mặt kỹ thuật và kinh tế.
Vinacomin cho biết, phương pháp thải bùn đỏ đang áp dụng ở Tân Rai và Nhân Cơ là phương pháp thải chồng lớp khô (Dry Stacking). Cụ thể, bùn đỏ được rửa qua 5 bước rửa để thu hồi sút và 2 thiết bị cô đặc để có nồng độ rắn (hay tỷ lệ rắn/lỏng) của bùn đạt 46,5% (1/1,15) thải ra khu chứa bùn đỏ với độ pH từ 10 - 12. Bùn được trải luân chuyển quay vòng từng lớp mỏng chồng lớp lên nhau trên khu thải để lớp bùn được thải trước đã khô khi bắt đầu trải lớp bùn tiếp theo.
Nguồn: kienthuc.net.vn